Mỗi lần lên khu thăm quan Mẫu Sơn, khách thăm quan lại được nghe những người cao tuổi dân tộc Dao ở thôn Khuổi Tẳng, Bản Lìn kể về những giai thoại núi Mẫu Sơn đã, được lưu truyền qua các thế hệ. Huyền thoại xa xưa về một thời lưu lạc, núi Mẹ cõng con đi tìm núi Cha đang đi tìm nguồn nước cho những nương lúa, nương ngô để trở về đánh trả những tên núi lạ từ phương bắc mưu mô tràn xuống chiếm đoạt bản, làng, phá hoại cuộc sống bình yên vùng biên cương. Cùng với câu chuyện nhuốm màu huyền tích, vẫn còn đó những dấu tích lưu danh dưới chân núi Mẫu Sơn như bản Vàng (hay còn gọi bản Kim) và bản Bạc, là nơi núi Mẹ đã để thỏi vàng, thỏi bạc rơi xuống.

Mỗi lần lên khu thăm quan Mẫu Sơn, Lữ khách lại được nghe những người cao tuổi dân tộc Dao ở thôn Khuổi Tẳng, Bản Lìn kể về những giai thoại núi Mẫu Sơn đã, được lưu truyền qua các thế hệ. Huyền thoại xa xưa về một thời lưu lạc, núi Mẹ cõng con đi tìm núi Cha đang đi tìm nguồn nước cho những nương lúa, nương ngô để trở về đánh trả những tên núi lạ từ phương bắc mưu mô tràn xuống chiếm đoạt bản, làng, phá hoại cuộc sống bình yên vùng biên cương. Cùng với câu chuyện nhuốm màu huyền tích, vẫn còn đó những dấu tích lưu danh dưới chân núi Mẫu Sơn như bản Vàng (hay còn gọi bản Kim) và bản Bạc, là nơi núi Mẹ đã để thỏi vàng, thỏi bạc rơi xuống.

• chương trình Mộc Châu

Đứng ở phía xã giáp biên giới Ba Sơn của huyện Cao Lộc, nhìn về dãy núi Mẫu Sơn vào những ngày nắng, thấy rõ hai ngọn núi gọi là núi Cha và núi Mẹ. Núi Cha cao hơn là chỗ dựa vững chãi cho núi Mẹ phía dưới đang cõng núi Con trên lưng như đang ngả đầu vào sự chở che. Câu chuyện tình yêu của núi cũng là huyền thoại chung của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Dao… nơi đây, là bài học cảnh giác, nhắc nhở ý thức giữ gìn từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc.

Dãy núi Mẫu Sơn có độ cao hơn 1.500 m so mực nước biển, nhiệt độ mùa hè trung bình 15 đến 20oC, mùa đông thường xuất hiện băng tuyết, có năm nhiệt độ xuống dưới âm 6oC. Mẫu Sơn cũng là nơi hứng chịu những trận gió mùa đông bắc đầu tiên khi thổi vào nước ta. Nhờ khí hậu ôn hòa, mát mẻ quanh năm, cho nên từ những năm đầu thế kỷ 20, chính quyền thuộc địa của thực dân Pháp đã cho xây khu biệt thự nghỉ dưỡng ở trên đỉnh núi.

Sự ưu đãi của khí hậu là điều kiện mang lại cho thiên nhiên vùng núi Mẫu Sơn nhiều giá trị tiềm năng và cũng là “nguồn tài nguyên” vô giá để Phát triển Lữ Hành , với những sản vật quý giá được trồng trọt, chăn nuôi mà chỉ nơi đây mới có. Mẫu Sơn còn có nhiều loại cây dược liệu quý hiếm như: sâm thổ cao ly, xuyên khung, bạch chỉ... và cây thuốc làm men nấu rượu Mẫu Sơn thơm ngon, nổi tiếng... Đây cũng là nguồn hàng mà nhiều lữ khách mong muốn tìm mua khi vào thăm các bản, làng người dân tộc. Bản thân ông Đặng Tăng Phúc và cửa hàng, khách sạn của ông đã giúp các ông lang, bà mế người dân tộc thiểu số giới thiệu, bán được các thang thuốc bồi bổ, chữa trị bệnh tật cho khách thăm quan và nhiều người bệnh ở các vùng, miền đất nước khi đến đây.

Theo giới thiệu người dân nơi đây Lữ khách sẽ biết loài cây thuốc, bài thuốc quý của Mẫu Sơn. Không chỉ có cây thuốc chữa bệnh, nhiều loại cây đặc sản khác ở Mẫu Sơn cũng trở thành “sản phẩm hành trình”, là món quà mà nhiều khách thăm quan đã tìm mua khi lên với Mẫu Sơn như mận, đào và đặc biệt là chanh rừng. Hiện, đồng bào dân tộc Dao ở hai xã Mẫu Sơn và Công Sơn đã trồng và ngày càng nhân rộng nhiều vườn chanh rừng, mang lại hiệu quả kinh tế, góp phần xóa đói, giảm nghèo cho đồng bào dân tộc thiểu số.

Bên cạnh sự ưu đãi của thiên nhiên và đa dạng của các sản vật chỉ riêng có của miền cao phía bắc, Mẫu Sơn còn lôi cuốn Lữ khách bởi sự phong phú của văn hóa các dân tộc sinh sống nơi đây trong suốt chiều dài lịch sử đã cùng nhau lao động, sản xuất và chiến đấu giữ bản, giữ làng, đoàn kết với đồng bào miền xuôi giữ vững chủ quyền vùng biên giới của Tổ quốc.

Những di tích và di chỉ khảo cổ đã chứng minh bề dày lịch sử và sự giao thoa văn hóa ở nơi đây. Năm 2003, Bảo tàng tổng hợp Lạng Sơn phối hợp Viện Khảo cổ đã khai quật và phát hiện ra Khu di tích Linh địa cổ Mẫu Sơn nằm ở độ cao 1.190 m so với mặt nước biển, phân bố trên sườn núi dốc trên dãy Mẫu Sơn, thuộc địa phận thôn Lặp Pịa, xã Mẫu Sơn. Đây chính là trung tâm của các hoạt động tín ngưỡng của các dân tộc thiểu số ở vùng núi cao Mẫu Sơn được xây dựng vào những năm từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 20. Hệ thống di tích mới phát hiện này đã mang lại cho khu nghỉ dưỡng Mẫu Sơn những giá trị mới về lịch sử, tâm linh bên cạnh các giá trị của một danh thắng. Di tích đền thờ được xây dựng tại đây để thờ vị thần núi Mẫu Sơn, trấn giữ biên cương phía bắc, từng được các triều đại phong tặng là “Đức Tôn Thần Công Tịnh Quang Mậu, Hùng Trấn Đại Vương, Thượng Đẳng Phúc Thần”.

Từ khi tổ chức khai quật và phát hiện hệ thống di tích Linh địa cổ Mẫu Sơn đến nay, khách thăm quan lên đây tham quan, nghỉ dưỡng còn được tham gia tua trải nghiệm tâm linh, thăm viếng Khu Linh địa cổ. Phó Trưởng Ban quản lý khu thăm quan Mẫu Sơn Ninh Văn Xa cho biết: “Khu đền cổ và mộ đá trên Khu Linh địa cổ mang đầy đủ ý nghĩa của một di tích thực hành tín ngưỡng, vừa là nơi thờ tự thần núi Mẫu Sơn. Song, nó không đơn thuần là nơi thờ tự, lăng mộ, hành lễ, mà còn là biểu tượng văn hóa thể hiện đời sống tinh thần phong phú của cư dân các dân tộc bản địa trong khu vực”. Linh địa cổ Mẫu Sơn vẫn còn đó nhiều bí ẩn lịch sử và bí mật về những chủ nhân đã dày công xây dựng trên núi cao những công trình kiến trúc bề thế, độc đáo. Khu di tích đang chờ đón những nghiên cứu mới từ các nhà khoa học, để thêm hiểu những thông điệp từ người xưa, đồng thời là điểm đến của Lữ khách ưa thích khám phá, tìm hiểu về văn hóa, lịch sử.